Postępowanie karne jest dwuinstancyjne (link), oznacza to, że wyrok wydany przez sąd drugiej instancji jest ostateczny. Istnieje jednak wyjątek od reguły, możliwość wniesienia tzw. nadzwyczajnego środka zaskarżenia mogącego zmienić prawomocny wyrok sądu. Polskie prawo przewiduje dwa nadzwyczajne środki zaskarżenia, pierwszy z nich to kasacja, a drugi wznowienie postępowania.

Wnioski o kasację i wznowienie postępowania muszą zostać sporządzone przez obrońcę lub pełnomocnika. Na tym etapie postępowania oskarżony musi być reprezentowany przez prawnika. Można wnioskować do sądu o wyznaczenie obrońcy lub pełnomocnika z urzędu, jednak jeśli ten nie dostrzeże podstaw do złożenia wniosku o kasację, może odmówić sporządzenia i wniesienia środka zaskarżenia do sądu.

Kiedy można złożyć wniosek o kasację wyroku?

Aby złożony wniosek o kasacje wyroku był skuteczny należy spełnić następujące warunki:

• można zaskarżyć wyłącznie prawomocny wyroku sądu odwoławczego kończący postępowanie oraz od prawomocne postanowienie sądu odwoławczego o umorzeniu postępowania i zastosowaniu środka zabezpieczającego
• Jeżeli doszło do co najmniej jednego w wymienionych uchybień będących bezwzględną przyczyną odwoławczą (art. 439 kodeksu postępowania karnego):
  1. w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania,
  2. sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie
  3. sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego
  4. sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu
  5. orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie
  6. zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu
  7. zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie
  8. zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone
  9. zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 negatywne przesłanki procesowe § 1 pkt 5, 6 i 8-11;
  10. oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 przesłanki obligatoryjnej obrony oskarżonego § 1 i 2 oraz art. 80 obowiązek udziału w rozprawie obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;
  11. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.
• jeżeli w sądzie drugiej instancji (odwoławczym), w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku, zgłoszona została chęć otrzymania wyroku, kasację można wnieść w terminie do 30 dni od otrzymania orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

Kasacja na korzyść oskarżonego może być również wniesiona przez rzecznika praw obywatelskich, prokuratora generalnego, ministra sprawiedliwości. Mogą ją wnieść od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie, nie tylko od wyroku. Wyżej wymienione stanowiska nie są związani 30 dniowym terminem, na złożenie wniosku. Każdy może wystąpić do nich z wnioskiem o złożenie do sądu wniosku kasacyjnego. Jeżeli w wydaniu wyroku doszło do naruszenia praw dziecka, kasację może złożyć również rzecznik praw dziecka.

W przypadku wykroczeń i wykroczeń skarbowych kasacja może zostać wniesiona przez rzecznika praw obywatelskich, prokuratora generalnego, naczelnego prokuratora wojskowego (jeżeli wyrok został wydany przez sąd wojskowy) lub rzecznika praw dziecka- jeżeli zostały naruszone prawa dziecka.

Wznowienie postępowania- kiedy można skorzystać z tego środka zaskarżenia?

Postępowanie sądowe, które zakończyło się prawomocnym orzeczeniem może zostać wznowione gdy:

1. w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia;
2. po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody wskazujące na to, że:
   • skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
   • skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
   • sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.