Każdy obywatel ma prawo aby jego sprawa została rozpatrzona przez niezależny, bezstronny i niezawisły organ jakim jest sąd. Sądy muszą być niezależne od pozostałych organów władzy państwowej. Ich zadaniem jest rozstrzygnie sporów i konfliktów prawnych.

Zgodnie z Konstytucją w Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują:

• sądy powszechne
• sądy administracyjne
• Sąd Najwyższy
• sądy wojskowe

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem władzy sądowniczej. W szeregach składu orzekającego mogą zasiadać wyłącznie sędziowie o największym doświadczeniu i wiedzy. Sąd Najwyższy rozpoznaje nadzwyczajne środki odwoławcze np. w postępowaniu karnym (postępowanie kasacyjne od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie, od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego o umorzeniu postępowania i zastosowaniu środków zabezpieczających) oraz w postępowaniu cywilnym (postępowanie kasacyjne przeciwko prawomocnemu wyrokowi lub postępowaniu w przypadku odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania).

Ze względu na powagę instytucji i rozpatrywanych spraw obywatel nie może samodzielnie występować przed Sądem Najwyższym w celu bronienia swoich racji, niezbędne jest skorzystanie z pomocy prawnej- adwokata lub radcy prawnego.

Sąd Najwyższy rozpatruje również protesty wyborcze. Każdy obywatel biorący udział w wyborach ma możliwość wniesienia takiego protestu, jeżeli doszło do naruszenia procesu wyborczego w wyborach do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego, wyborów Prezydenckich lub podczas referendum.

Sądy administracyjne

Zadaniem sądów administracyjnych jest kontrola działań administracji publicznej. Z punktu widzenia obywatela największe znaczenie ma orzekanie sądów administracyjnych w przypadku zgłoszenia skargi na:

• decyzje administracyjne (m.in. decyzje wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym)
• pisemne interpelacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach
• akty prawa miejscowego lub jednostek samorządu terytorialnego
• bezczynność organów administracji publicznej lub przewlekłe prowadzenie przez nie postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny rozpatruje odwołania od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych. Z kolei wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają w pierwszej instancji sprawy sądowo-administracyjne.

Sądy wojskowe
Sądy wojskowe zostały powołane aby sprawować wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych RP. Orzekają w sprawach karnych dotyczących żołnierzy oraz, w wyjątkowych sytuacjach, pracowników wojska.

Sądy powszechne
Sądy powszechne rozpatrują szereg spraw związanych z realizacją gwarantowanych przez prawo uprawnień i obowiązków. Rozstrzygają prawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sąd rejonowy rozpatruje większość spraw. Jego kompetencje orzecznicze obejmują obszar jednej lub kilku gmin. Zazwyczaj jest to sąd pierwszej instancji.
Sąd okręgowy rozpatruje sprawy poważniejsze, takie które wymagają większego doświadczenia sędziów. Sąd okręgowy może być sądem pierwszej lub drugiej instancji a jego obszar działania obejmuje kilka sądów rejonowych.

Sąd apelacyjny to sąd drugiej instancji. Obszar działania sądu apelacyjnego obejmuje minimum dwa sądy okręgowe.

W jakim sądzie rozpatrywane są sprawy karne?

W pierwszej instancji sprawy karne rozpatruje sąd rejonowy. Do kompetencji sądu rejonowego należy rozpatrywanie spraw o wykroczenia i większość przestępstw. Przestępstwa o szczególnym stopniu szkodliwości rozpoznawane są przez sąd okręgowy (zabójstwo, gwałt na małoletnim, rozbój przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia).

W przypadku złożenia odwołania od wyroku sądu pierwszej instancji, sądem który będzie rozstrzygał sprawę w drugiej instancji będzie sąd okręgowy- jeżeli sądem pierwszej instancji był sąd rejonowy, lub sąd apelacyjny- kiedy sądem pierwszoinstancyjnym był sąd okręgowy.