Z zarządzeniem wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności mamy do czynienia w sytuacji gdy skazany uchyla się od wykonania kary ograniczenia wolności lub zapłaty grzywny. Aby zachowanie skazanego zostało uznane za uchylanie się musi być on świadomy obowiązków, które zostały na niego nałożone, sposobu ich wykonywania oraz ewentualnych konsekwencji jakie niesie ich niewykonywanie. Uchylanie się ma miejsce również gdy skazany ma możliwość wykonywania zapisów orzeczenia sądu ale nie robi tego z własnej woli.
Należy pamiętać, że nie każde nieopłacenie grzywny w terminie lub trudności w wykonywaniu prac społecznych będą powodować zarządzenie przez sąd kary pozbawienia wolności. Każda tego typu sprawa rozpatrywana jest indywidualnie podczas posiedzenia, w którym może uczestniczyć skazany i w trakcie którego ma możliwość przedstawienia i udowodnienia swojego stanowiska.
Zastępcza kara pozbawienia wolności zasądzana jest po uprawomocnieniu się wyroku skazującego, na etapie postępowania wykonawczego. Takie postępowanie ma na celu zdyscyplinowanie osoby skazanej i przedstawienie jej jakie konsekwencje będzie niosło za sobą niestosownie się do wyroku sądu.
Grzywna, a zastępcza kara pozbawienia wolności
Zgodnie z obowiązującym prawem kara grzywny powinna być opłacona jednorazowo, istnieje również możliwość rozłożenia płatności na raty. Jeżeli skazany mimo to nie płaci, wszczynane zostaje postępowanie egzekucyjne. Dopiero gdy egzekucja grzywny nie przyniesie efektu, zarządzona zostanie zastępcza kara pozbawienia wolności.
Wymiar kary
Zgodnie z ustawą jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym grzywny, w przypadku grzywny określonej kwotowo- od 20 do 4000 zł. Kara zastępcza nie może jednak przekroczyć 12 miesięcy pozbawienia wolności oraz górnej granicy kary pozbawienia wolności określonej przez ustawę za dane przestępstwo. Jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, zastępcza kara pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.
Należy podkreślić, że jeżeli część grzywny została opłacona, lub ściągnięta w drodze egzekucji, zastępcza kara pozbawienia wolności będzie uwzględniać wyłącznie karę pozostałą jeszcze do wykonania.
Kara ograniczenia wolności, a zastępcza kara pozbawienia wolności
Obecnie kodeks nie przewiduje zamiany kary ograniczenia wolności na karę grzywny. Alternatywą jest jednak zmiana prac społecznych na potrącenie wynagrodzenia za pracę (20 godzin pracy na cele społeczne za równoważne 10% wynagrodzenia za pracę, a orzeczona praca nie może przekroczyć 40 godzin w stosunku miesięcznym). Ta opcja jest jednak dostępna wyłącznie dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności jest to podstawa do zarządzenia przez sąd zastępczej kary pozbawienia wolności.
Obowiązujące prawo dokładnie określa jakie zachowania można uznać za zastępczą karę pozbawienia wolności:
- zmiana miejsca stałego pobytu bez zgody sądu,
- odmowa udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary na żądanie sądu lub kuratora sądowego,
- rozwiązanie stosunku pracy bez zgody sądu (w przypadku kary polegającej na potrąceniu wynagrodzenia za pracę),
- niestawienie się na wezwanie sądowego kuratora zawodowego w celu rozpoczęcia pracy, bądź oświadczenie, że nie wyraża się zgody na podjęcie pracy,
- niepodjęcie pracy w wyznaczonym terminie
- niesumienne wykonywanie pracy
- uporczywe nieprzestrzeganie ustalonego porządku i dyscypliny pracy.
Zastępcza kara pozbawienia wolności, która została orzeczona w zamian za karę ograniczenia wolności, jak wynika z kodeksu karnego wykonawczego, może zostać również wstrzymana. Sąd może wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w przypadku gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym. Wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności. Złożenie przez skazanego oświadczenia nie ma jednak charakteru obligatoryjnego dla sądu. Takie oświadczenie powinno być odpowiednio uzasadnione.
Skazanemu w przypadku orzeczenia zastępczej kary wolności przysługuje możliwość złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie kary zastępczej lub złożenia wniosku o wstrzymanie wykonywania kary.
Zażalenie na decyzję o zastępczej karze pozbawienia wolności
Postanowienie o zarządzeniu zastępczej kary pozbawienia wolności podlega zaskarżeniu. Na decyzję przysługuje prawo złożenia zażalenia w przypadku zmiany kary grzywny jak i przypadku zmiany kary ograniczenia wolności. Na złożenie zażalenia skazany ma 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia przez sąd.
Po złożeniu do sądu zażalenia, akta sprawy przekazywane są do sądu drugiej instancji, gdzie analizowane są okoliczności sprawy i zgromadzone dowody, kontroli podawane jest orzeczenie sądu pierwszej instancji.
Wstrzymanie kary pozbawienia wolności
Skazany może złożyć do sądu, który wydał postanowienie o zmianie kary, wniosek o wstrzymanie kary. Wniosek musi zawierać oświadczenie skazanego, że ten podejmie się odbywania kary.
Co w przypadku gdy wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności jest niemożliwe?
W przypadku gdy osoba skazana z uwagi na sytuację życiową lub zdrowotną nie ma możliwości wykonania orzeczonej kary należy zwrócić się do sądu z wnioskiem o odroczenie wykonania kary lub o przerwę w jej wykonywaniu. Składany wniosek musi być odpowiednio uzasadniony i poparty dokumentacją. W takich przypadkach sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 6 miesięcy jeżeli bezzwłoczne wykonanie kary niosłoby za sobą ciężkie skutki dla skazanego lub jego rodziny. W przypadku trudnej sytuacji zdrowotnej sąd ma możliwość udzielenia odroczenia do momentu ustania przeszkody.
Zastępcza kara pozbawienia wolności, a system elektronicznego dozoru
Zgodnie z zapisami kodeksu karnego wykonawczego, zastępcza kara pozbawienia wolności może być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego. Aby odbywać karę w ten sposób należy złożyć do sądu odpowiednio umotywowany wniosek.
